اقتصاد امروز جهان، دیگر بر پایه‌ی منابع طبیعی و نیروی کار ارزان نمی‌چرخد. آنچه در رقابت جهانی اهمیت پیدا کرده، نوآوری، فناوری و ارزش‌آفرینی علمی است. به همین دلیل، بسیاری از کشورها مسیر توسعه خود را بر پایه‌ی شرکت‌ها و خدمات دانش بنیان ساخته اند. در ایران نیز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با طراحی سازوکار گواهی دانش بنیان، تلاش می‌کند محصولاتی که حاصل دانش، تحقیق و فناوری هستند را از سایر محصولات متمایز کند و به آن‌ها امتیاز های به خصوصی را اعطا کند.
اما پرسش اصلی در این قسمت خواهد بود.
چه شرایطی لازم است تا یک محصول یا خدمت بتواند برچسب دانش بنیان را از آن خود کند؟
آیا هر نوآوری ساده یا هر ایده‌ی خلاقانه به تنهایی برای دانش بنیان شدن کافی است؟ یا باید مجموعه‌ای از معیارها احراز شود؟
در ادامه از این مطلب گروه تخصصی مسترتک، شرایط اصلی و عمومی دانش بنیانی شدن را بررسی خواهیم کرد و نشان خواهیم داد که چگونه یک ایده می‌تواند به یک محصول تایید شده و قابل اتکا تبدیل شود.
شرط های اصلی برای پذیرش محصول یا خدمات دانش بنیان
برای پذریش محصول دانش بنیان خود باید شرط‌های زیر را بررسی کنید و مشاهده کنید که آیا تمامی این سه شرط را در اختیار داشته‌اید یا خیر.
۱. پیچیدگی فنی به روش موثر
اولین شرط برای اینکه محصول یا خدمت شما دانش بنیان شناخته شود، سطح فنی پیچیده و غیر قابل کپی برداری ساده است که در مقالات قبلی هم به آن اشاره کرده‌ایم. این پیچیدگی نباید در ظاهر یا جزئیات بی اهمیت محصول وجود داشته باشد، بلکه باید به صورت مستقیم بر کارکرد آن اثر بگذارد و کپی برداری از آن بسیار سخت باشد.
به عنوان نمونه، اگر شرکتی یک ریموت کنترل با طراحی ظاهری سخت و پیچیده‌ای را بسازد که کارکردی مشابه ریموت های قدیمی دارد، این محصول ارزش دانش بنیانی نخواهد داشت. اما اگر همان ریموت به کمک فناوری ارتباطی جدیدی طراحی شود که سرعت و امنیت بالاتری داشته باشد، آنگاه پیچیدگی فنی به یک مزیت واقعی تبدیل می‌شود.
نکته مهم این است که حتی زیر‌فرآیندها یا بخش‌های داخلی محصول که واجد پیچیدگی فنی هستند، می‌توانند به تنهایی معیار دانش بنیانی باشند. بنابراین شرکت‌ها باید نگاه دقیق و فنی به اجزای محصول خود داشته باشند.
۲. محصول باید نتیجه تحقیق و توسعه شرکت باشد
دومین شرط اساسی، ریشه داشتن محصول یا خدمت در فرایند تحقیق و توسعه (R&D) است. هدف از این شرط، جلوگیری از تولید کپی های صرف یا انتقال ساده فناوری است. معاونت علمی و فناوری انتظار دارد شرکت‌ها مسیر نوآوری را طی کرده باشند و محصول نهایی حاصل تلاش پژوهشی و علمی آن‌ها باشد نه دست آورد شرکت‌های دیگر.
اشتباهی که گاهی در برخی شرکت‌ها دیده می‌شود این است که برخی از افراد تصور می‌کنند محصول باید بی‌رقیب و نمونه خارجی از آن وجود نداشته باشد. در حالی‌که چنین الزامی وجود ندارد. نکته اصلی این است که محصول شما نباید از طریق سرقت علمی یا کپی برداری مستقیم ساخته شده باشد، بلکه باید ارزش افزوده‌ای جدید نسبت به نمونه‌های قبلی ارائه دهد.
برای درک بهتر، فرض کنید شرکتی نرم افزار مدیریت انبار طراحی کرده است. اگر این نرم افزار تنها یک کپی از نمونه‌های خارجی باشد، معیار دانش بنیانی نخواهد داشت. اما اگر تیم توسعه‌دهنده با تحقیقات اختصاصی قابلیت‌هایی مانند تحلیل هوشمند تقاضا یا اتصال به اینترنت اشیا برای ردیابی خودکار موجودی اضافه کرده باشد، این محصول مصداق واقعی تحقیق و توسعه است.
۳. وجود مستندات فروش و اثبات بازار هدف
شرط سوم و شاید مهم ترین شرط، اثبات فروش یا حضور موفق در بازار است. معاونت علمی تنها به ایده یا نمونه‌ی آزمایشگاهی بسنده نمی‌کند، بلکه انتظار دارد محصول یا خدمت شما در بازار واقعی عرضه شده و بازخوردی را گرفته باشد.
این موضوع چند پیامد مثبت دارد:
- نشان می‌دهد محصول صرفا یک ایده خام نیست، بلکه قابلیت اجرایی دارد.
- تجربه فروش باعث آشکار شدن نقاط ضعف و رفع ایرادها می‌شود.
- ثابت می‌کند که محصول یا خدمت در راستای نیاز واقعی جامعه یا صنعت قرار دارد.
البته میزان فروش متناسب با قیمت محصول ارزیابی می‌شود. به عنوان مثال، یک قطعه الکترونیکی با قیمت پایین باید فروش بالاتری داشته باشد تا به بازار اثبات شود، اما یک تجهیزات پیشرفته پزشکی با قیمت بالا ممکن است با فروش محدود هم معیار را برآورده کند.
شرایط عمومی برای اخذ گواهی دانش بنیان
علاوه بر سه شرط اصلی، مجموعه‌ای از ویژگی‌های عمومی وجود دارد که می‌تواند شانس موفقیت یک محصول یا خدمت را در مسیر دانش بنیانی افزایش دهد:
- نوآوری و خلاقیت: محصول باید راه حل تازه‌ای برای یک مسئله ارائه دهد.
- پایداری در بازار: توان رقابت و سازگاری با تغییرات اقتصادی و تکنولوژیک را داشته باشد.
- عملکرد اثربخش: محصول باید وظایف خود را به صورت کامل و قابل اعتماد انجام دهد.
- انعطاف‌پذیری: قابلیت بهبود، ارتقا و انطباق با نیازهای جدید بازار را داشته باشد.
- ارزش اقتصادی: امکان ایجاد درآمد پایدار برای شرکت و توسعه‌دهندگان را در اختیار داشته باشد.
- مزیت رقابتی: توانایی متمایز شدن از رقبا و جلب اعتماد مشتریان را داشته باشد.
- قابلیت انتقال فناوری: امکان استفاده از فناوری توسط دیگران و توسعه اکوسیستم داشته باشد.
- حل مسئله مشخص: محصول باید به صورت واضح در راستای رفع یک نیاز طراحی شده باشد.
این ویژگی‌ها اصول‌های کلی هستند و ممکن است در صنایع مختلف با جزئیات متفاوتی تفسیر شوند. برای مثال، در حوزه فناوری اطلاعات، انعطاف‌پذیری اهمیت بیشتری دارد، در حالی که در صنعت داروسازی، اثربخشی علمی و مستندات آزمایشگاهی حائز اهمیت است.
فرآیند عملی دریافت گواهی دانش‌بنیان
مسیر دانش بنیان شدن تنها با داشتن یک محصول خوب تمام نمی‌شود. بلکه شرکت باید از مسیر رسمی معاونت علمی و فناوری اقدام کند. این فرآیند معمولاً شامل مراحل زیر است:
- ثبت‌نام در سامانه ارزیابی به آدرسdaneshbonyan.ir
- بارگذاری مدارک مربوط به محصول، گزارش تحقیق و توسعه و مستندات فروش.
- بررسی اولیه توسط کارگزاران و کارشناسان تخصصی.
- ارزیابی فنی و اقتصادی در کمیته‌های تخصصی.
- صدور گواهی و ثبت شرکت یا محصول به‌عنوان دانش‌بنیان.
مزایای دریافت گواهی دانش بنیان
یکی از دلایل اصلی استقبال شرکت‌ها از دانش بنیان شدن، امتیازات و حمایت های ویژه است، از جمله:
- معافیت‌های مالیاتی و گمرکی.
- دسترسی به تسهیلات مالی و اعتباری صندوق نوآوری و شکوفایی.
- امکان حضور در مناقصات و پروژه‌های بزرگ دولتی.
- حمایت در ثبت اختراع و مالکیت فکری.
- تسهیل ورود به بازارهای صادراتی.
این امتیازات به شرکت‌ها کمک می‌کند تا مسیر توسعه خود را سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر طی کنند.
” برای شناخت بیشتر می‌توانید به مقاله مزایای دانش بنیان سری بزنید و آن را مطالعه کنید.”
توصیه‌های کاربردی برای شرکت‌ها
- تمرکز بر تحقیق و توسعه واقعی: تغییر ظاهری یا کپی از محصولات مشابه کافی نخواهد بود.
- مستند سازی دقیق: از همان ابتدای کار، تمام مراحل طراحی، آزمایش و فروش را ثبت کنید تا در فرآیند ارزیابی به مشکل نخورید.
- شناخت نیاز بازار: دانش بنیان یک برچسب نخواهد بود، باید مشکلی از صنعت یا جامعه را حل کنید تا بتوانید این قابلیت را به دست بیاورید.
- برنامه ریزی برای مقیاس پذیری: محصول باید قابلیت توسعه و ارتقا در آینده را داشته باشد.
- همکاری تیمی و چند رشته‌ای: ترکیب تخصص‌های مختلف باعث افزایش کیفیت نوآوری می‌شود.
سوالات متداول
در ادامه به سوالاتی که امکان دارد در این زمینه برای شما پیش آمده باشد پاسخ‌های کوتاهی داده‌ایم. با دقت آن‌ها را مطالعه کنید و جواب سوالات خود را بیابید.
چه محصولی می‌تواند دانش بنیان شود؟
هر محصول یا خدمتی که دارای پیچیدگی فنی موثر، بر پایه تحقیق و توسعه طراحی شده و در بازار به فروش رسیده باشد، می‌تواند واجد شرایط دانش بنیان شود.
2. آیا داشتن اختراع ثبت شده برای دانش بنیان شدن الزامی است؟
خیر. داشتن اختراع می‌تواند یک امتیاز مثبت باشد، اما شرط الزامی نیست. مهم این است که محصول یا خدمت شما نوآورانه و غیر کپی باشد.
3. آیا شرکت های نوپا هم می‌توانند گواهی دانش بنیان بگیرند؟
بله. شرکت‌های نوپا می‌توانند با ارائه مستندات تحقیق و توسعه و نمونه اولیه محصول، درخواست خود را ثبت کنند. در این حالت معیار فروش با انعطاف بیشتری بررسی می‌شود.
4. فرآیند دریافت گواهی دانش بنیان چه مقدار زمان می‌برد؟
معمولا بین سه تا شش ماه طول می‌کشد، اما این زمان بسته به تکمیل بودن مدارک و سرعت پاسخگویی شرکت‌ها متفاوت خواهد بود.
5. مزایای اصلی دانش بنیان شدن چیست؟
از مهم‌ترین مزایا می‌توان به معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی، امکان حضور در پروژه‌های بزرگ و خدمات توانمندسازی اشاره کرد.
6. آیا محصولات دارای نمونه خارجی هم می‌توانند دانش بنیان شوند؟
بله. وجود نمونه خارجی مانعی ایجاد نمی‌کند. مهم این است که محصول شما کپی مستقیم نباشد و ارزش افزوده یا قابلیت جدیدی ارائه دهد.
7. اگر محصول در بازار فروش کمی داشته باشد، امکان دانش بنیان شدن وجود دارد؟
بله، اما معیار فروش متناسب با قیمت محصول سنجیده می‌شود. محصولات گران قیمت ممکن است با فروش محدود هم پذیرفته شوند.
8. چه نهادی مسئول ارزیابی و صدور گواهی دانش بنیان است؟
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری از طریق سامانه رسمی daneshbonyan.ir مسئول بررسی و صدور گواهی است.
در مسیر دریافت گواهی دانش بنیان، تجربه و راهنمایی متخصصان می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای را داشته باشد. گروه تخصصی مسترتک با ارائه مشاوره های فنی و حقوقی، شما را در تمامی مراحل، از آماده سازی مدارک و مستند سازی تا ثبت درخواست و پیگیری ارزیابی همراهی می کند. با استفاده از تجربیات مسترتک می‌توانید مسیر دریافت گواهی دانش بنیان را کوتاه تر و شفاف تر کنید و چالش‌های روبه روی خود را کاهش دهید. مسترتک به شما کمک می کند تا محصول یا خدمت خود را با اطمینان بیشتری به مرحله تایید نهایی برسانید.
جمع بندی
دانش بنیان شدن یک محصول یا خدمت، تنها یک عنوان نیست. بلکه نشان دهنده بلوغ علمی، فنی و اقتصادی است. شرکت‌هایی که سه شرط اصلی (پیچیدگی فنی موثر، تحقیق و توسعه واقعی، و اثبات بازار) را همراه با ویژگی‌های عمومی دیگر برآورده کنند، می‌توانند از مزایای گسترده‌ی این مسیر بهره مند شوند.
اگر شما نیز در مسیر تبدیل یک ایده به محصول هستید، بهتر است از همین امروز به مستند سازی، تحقیق و اثبات بازار فکر کنید. گواهی دانش بنیان نه تنها اعتباری ملی برای کسب و کار شما خواهد بود، بلکه پلی است برای ورود به بازارهای بین المللی و قرار گرفتن در صف شرکت‌هایی که آینده اقتصاد را می‌سازند.
