راهنمای کامل توسعه و تولید محصولات دانش‌ بنیان

سرعت تغییرات فناوری نفس‌ گیر است، ایده‌ های نوآورانه می‌توانند آینده را بازنویسی کنند. فرض کنید دستگاهی طراحی کرده‌اید که آلودگی هوا را در شهرها کاهش می‌دهد یا نرم‌ افزاری که کسب‌ و کارهای کوچک را به بازارهای جهانی متصل می‌کند. این رویاها، با تبدیل شدن به محصولات دانش بنیان، نه تنها مشکلات واقعی را حل می‌کنند، بلکه اقتصاد ایران را به سمت خود کفایی و رقابت جهانی سوق می‌دهند که هدف اصلی هر کسب و کاری دور از این دو نخواهد بود. اما این مسیر پرچالش چگونه طی می‌شود؟

در این مطلب از بلاگ مشاوره تخصصی مسترتک، به باز کردن قفل‌ های توسعه و تولید محصولات دانش بنیان خواهیم پرداخت. در ادامه شما را از ایده‌ پردازی تا عرضه محصول به بازار هدایت خواهیم کرد. آن هم با استفاده از چارچوب‌های قانونی، حمایت‌های هدفمند و تجربیات پیشگامان این حوزه، این مطلب به شما کمک می‌کند تا محصولی اختصاصی تولید کنید تا بتواند اثری ماندگار در جامعه بگذارد. بیایید با اشتیاق، این سفر تحول‌ آفرین را آغاز کنیم!

تعریف محصولات دانش‌ بنیان

ابتدا باید بفهمیم که محصولات دانش‌ بنیان دقیقا چیست. بر اساس چارچوب‌ های قانونی ایران، یک محصول دانش‌ بنیان کالایی یا خدمتی است که بر پایه فناوری‌ های برتر یا متوسط به بالا توسعه یافته است و ارزش افزوده بالایی را به وجود می‌آورد. این محصولات دانش بنیان معمولا نتیجه تحقیق و توسعه (R&D) هستند و شامل طراحی، تولید یا خدماتی می‌شوند که دانش فنی پیچیده‌ای پشت آن‌ها است. به عنوان مثال، نرم‌ افزارهای هوش مصنوعی برای پردازش تصویر یا دستگاه‌ های پزشکی پیشرفته مانند دستگاه‌ های بیهوشی که در کشور خودمان تولید شده است، نمونه‌هایی از این دسته هستند.

شرکت‌های دانش‌ بنیان نیز شرکت‌ هایی خصوصی هستند که هدف‌ شان هم‌ افزایی علم و ثروت است. آن‌ها برای توسعه اقتصاد دانش‌ محور، تجاری‌ سازی نوآوری‌ها و تولید محصولات دانش بنیان با فناوری بالا فعالیت می‌کنند. طبق آیین‌ نامه ارزیابی، این شرکت‌ها باید معیارهایی مانند تسلط بر دانش فنی، ارزش افزوده بالا و پیچیدگی فنی را احراز کنند تا بتوانند تایید شوند. انواع شرکت‌ها شامل:

• شرکت‌های نوپا: شرکت‌ هایی با سابقه کم (معمولا کمتر از 5 سال) و فروش سالانه محدود (کمتر از 50 میلیارد ریال). این‌ها بر برنامه رشد تمرکز دارند و باید پس از 5 سال به سطوح بالاتر ارتقا یابند.
• شرکت‌های نوآور: با فروش بالای 50 میلیارد ریال، تمرکز بر نوآوری و جذب سرمایه را دارند.
• شرکت‌های فناور: با فروش بیش از 50 میلیارد ریال، بالای 50 درصد از فروش متعلق به سبد دانش بنیان و لیست بیمه بالای 10 نفر، باید دارای محصولات دانش بنیان با فناوری بالا و در بازار ماندگار باشند.

این دسته‌ بندی‌ها کمک می‌کند تا حمایت‌ها متناسب با مرحله رشد شرکت ارائه شود. برای نمونه، یک شرکت نوپا ممکن است بر R&D تمرکز کند، در حالی که یک شرکت فناور بر تولید انبوه و صادرات تمرکز اصلی خود را گذاشته باشد.

معیارهای کلیدی برای ارزیابی، چه چیزی محصول شما را دانش‌ بنیان می‌کند؟

ارزیابی محصولات دانش بنیان و شرکت‌ها بر اساس معیارهای دقیق انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که آیا این خدمات و شرکت دانش‌ محور هستند یا خیر. این معیارها شامل سطح فناوری، ارزش افزوده و تسلط بر دانش فنی است. اگر درست این مطلب را متوجه نشده‌اید بیایید جزئی‌ تر آن را بررسی کنیم:

1. سطح فناوری: محصول باید در حوزه فناوری‌ های بالا یا متوسط به بالا باشد. دانش فنی آن باید پیچیده باشد، به صورتی که کپی‌ برداری از آن سخت باشد. به عنوان مثال، اگر محصول شما شامل زیر سیستم‌های اصلی مانند الگوریتم‌ های هوش مصنوعی باشد، امتیاز بالایی می‌گیرد.
2. ارزش افزوده: حداقل 30 درصد از قیمت تمام‌ شده محصول باید ناشی از طراحی و R&D باشد. این شامل هزینه‌های تحقیق، توسعه نرم‌ افزار یا تجهیزات تخصصی خواهد بود.
3. تسلط بر دانش فنی: شرکت باید دانش طراحی زیر سیستم‌های اصلی را داشته باشد. به عنوان مثال در تولید دستگاه بیهوشی، دانش کنترل تنفس بیمار باید داخلی باشد، نه وارداتی.

علاوه بر این، شرکت باید حداقل یک محصول دانش‌ بنیان داشته باشد و شاخص‌ هایی مانند جذب سرمایه، ثبت اختراع بین‌ المللی یا استانداردهای تخصصی امتیاز محسوب می شود. اگر شرکتی این معیارها را نداشته باشد، ممکن است به عنوان مستعد دانش‌ بنیان طبقه‌ بندی شود.

برای خلاقیت در این مرحله، پیشنهاد گروه تخصصی مسترتک به شما این است که از ابزارهای مانند تحلیل SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها، تهدیدها) برای ارزیابی ایده خود استفاده کنید.

فرآیند گام به گام توسعه و تولید

توسعه محصولات دانش بنیان یک فرآیند مهم است که با ایده‌ پردازی شروع می‌شود و به تولید انبوه ختم می‌گردد. بر اساس تجربیات شرکت‌های موفق، این مراحل را می‌توان به شرح زیر تقسیم کرد:

گام اول: ایده‌ پردازی و تحقیق اولیه

با شناسایی نیاز بازار شروع کنید. از ابزارهایی مانند نظرسنجی‌ های آنلاین یا مصاحبه با مشتریان استفاده کنید. سپس، تحقیق بازار انجام دهید تا ببینید آیا ایده‌ تان نوآورانه است یا خیر. در این مرحله، تمرکز بر R&D اولیه است؛ به عنوان مثال ساخت نمونه آزمایشگاهی (Prototype).

گام دوم: ثبت شرکت و ورود به سامانه

اگر شرکت ندارید، یک شرکت خصوصی ثبت کنید. سپس، در سامانه daneshbonyan.isti.ir ثبت‌ نام کنید. این سامانه بستر ارزیابی و حمایت‌ها است. اطلاعات شرکت، محصولات دانش بنیان و مستندات R&D را بارگذاری کنید.

گام سوم: ارزیابی توسط کارگزاران

کارگزاران (اشخاص حقیقی یا حقوقی تایید شده) محصول و شرکت را ارزیابی می‌کنند. آن‌ها بررسی می‌کنند که آیا معیارهای فناوری و ارزش افزوده احراز شده است. اگر اعتراضی داشته باشید، می‌توانید به دبیرخانه کارگروه اعتراض کنید.

گام چهارم: تایید و دریافت گواهینامه

کارگروه دائمی شورای راهبری (به ریاست معاون علمی رئیس‌ جمهور) تایید نهایی را صادر می‌کند. گواهینامه دانش‌ بنیان نیاز به ارزیابی مجدد دارد.

گام پنجم: توسعه فنی و تولید

حال زمان تولید است. از خدمات توسعه فنی معاونت علمی استفاده کنید، مانند بسته‌ های حمایتی برای حل مشکلات فنی. به عنوان مثال، مرکز شرکت‌های دانش‌ بنیان بسته‌ هایی در سه حوزه عرضه می‌کند: مشاوره فنی، آزمایشگاهی و استاندارد سازی.

در این مرحله، خلاقیت نکته مهم این ماجرا خواهد بود. از مدل‌های چابک (Agile) برای توسعه استفاده کنید تا سریع‌ تر به بازار برسید. به عنوان مثال در تولید دستگاه‌ های شناختی، شرکت‌های دانش‌ بنیان از فراخوان‌ های ستاد توسعه علوم شناختی برای تجهیز آزمایشگاه‌ها استفاده می‌کنند.

گام ششم: تجاری‌ سازی و بازاریابی

پس از تولید، تمرکز اصلی باید بر روی بازار باشد. از حمایت‌های صادراتی استفاده کنید و شبکه‌ سازی های لازم را انجام دهید. شرکت‌های موفق مانند تولید کنندگان سامانه‌ های چت‌ بات فارسی، با توجه بر نیاز سازمان‌ها، بازار جذابی را ایجاد کرده‌اند.

این فرآیند ممکن است 6 ماه تا 2 سال طول بکشد، البته این موضوع را در نظر بگیرید که این مدت زمان به پیچیدگی محصول بستگی دارد.

حمایت‌ها و تسهیلات، ابزارهای موفقیت

یکی از جذابیت‌های دانش‌ بنیان شدن، حمایت‌های گسترده است. طبق قانون حمایت (مصوب 1389)، شرکت‌ها از مزایایی مانند:

• معافیت مالیاتی: تا 15 سال برای درآمدهای ناشی از محصولات دانش بنیان.
• معافیت گمرکی: برای واردات تجهیزات R&D و صادرات محصولات دانش بنیان.
• تسهیلات بانکی: از صندوق نوآوری و شکوفایی، با نرخ ترجیحی و سرمایه‌ گذاری ریسک‌ پذیر.
• بیمه و تامین اجتماعی: تخفیف در حق بیمه قراردادها.
• اولویت در مناقصات: دستگاه‌ های دولتی موظف به اولویت‌ دهی به محصولات دانش بنیان هستند.

علاوه بر این، خدمات توانمند سازی مانند آموزش، مشاوره و دسترسی به آزمایشگاه‌ ها ارائه می‌شود. به عنوان مثال، فراخوان تجهیز آزمایشگاه‌ های شناختی توسط شرکت‌های دانش‌ بنیان، فرصت تولید و فروش ایجاد می‌کند.

برای بهره‌ برداری حداکثری، برنامه‌ ریزی‌های لازم را انجام دهید. یک شرکت نوپا می‌تواند از کمک‌های بلاعوض برای R&D استفاده کند، در حالی که شرکت‌ های فناور بر تسهیلات صادراتی تمرکز دارند.

چالش‌ها و راهکارهای خلاقانه، غلبه بر موانع

هرچند حمایت‌ها زیاد است، چالش‌هایی مانند بروکراسی اداری، کمبود سرمایه اولیه و رقابت جهانی وجود دارد. راهکارها:

• چالش اداری: با مشاوره از کارگزاران، فرآیند را تسریع کنید.
• کمبود سرمایه: از جذب سرمایه‌ گذاران ریسک‌ پذیر یا صندوق نوآوری استفاده کنید.
• بازار: با همکاری دانشگاه‌ها و شرکت‌های بزرگ، قراردادهای فناورانه ببندید.

پیشنهاد ما به شما: استفاده از از مدل‌ های نوآوری باز، که در آن شرکت‌ها با استارت‌ آپ‌ها همکاری می‌کنند تا ایده‌ ها را سریع‌ تر به سر انجام برسانند. برای مثال، در حوزه زیست‌ فناوری، مشارکت با پارک‌ های علم و فناوری می‌تواند موانع آزمایشگاهی را به صورت موثر تری برطرف کند. در تمامی زمینه های تعریف شده، مشاوران تخصصی و با سابقه مسترتک در خدمت شرکت ها خواهند بود.

مطالعات موردی، الهام‌ بخش‌ های واقعی

برای الهام، نگاهی به موفقیت‌ها بیندازیم. شرکت تجهیزات پزشکی الکترونیک برتر، دستگاه بیهوشی بومی‌ سازی کرد تا بتواند ایمنی عمل جراحی را افزایش بدهد. فرآیند: R&D داخلی، ارزیابی دانش‌ بنیان، استفاده از تسهیلات گمرکی برای واردات قطعات و فروش به بیمارستان‌ها.

این مورد نشان می‌دهد که با توجه بر نیاز محلی و فناوری بومی، موفقیت ممکن است.

جمع بندی 

توسعه و تولید محصولات دانش بنیان نه تنها یک فرصت اقتصادی، بلکه مسئولیت اجتماعی برای ساخت محصولی ایرانی و نوآور است. با پیروی از این راهنما، می‌توانید ایده‌ تان را به واقعیتی سودآور تبدیل کنید. یادتان باشد، کلید موفقیت در پایداری، خلاقیت و استفاده درست از حمایت‌ها خواهد بود. اگر آماده‌ اید، فرصت را از دست ندهید، در این میان مسترتک در این روند در کنار شما خواهد بود تا بتوانید با خیال راحت این فرآیند را به نحو احسنت انجام دهید و به موفقیت برسید.