فناوری و دانش مانند دو بال پرنده، اقتصاد هر کشوری را به پیش می‌رانند، و در این میان شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند دوبال دیگری برای پیشرفت هر کشوری باشد. فرض کنید یک جوان خلاق در گوشه‌ای از ایران، ایده‌ای جدید و نوآور را برای ساخت یک اپلیکیشن هوشمند دارد که می‌تواند مشکلات روزمره کشاورزان را حل کند. این ایده نه تنها می‌تواند زندگی هزاران نفر را آسان‌تر کند، بلکه می‌تواند به یک کسب‌وکار موفق تبدیل شود.
اما چگونه؟ اینجا جایی است که مفهوم شرکت های دانش بنیان ارزش اصلی خود را نشان می‌دهد. این شرکت‌ها، که بر پایه دانش و فناوری‌های نوین بنا شده‌اند، نه تنها حمایت‌های دولتی دریافت می‌کنند، بلکه پلی بین علم و بازار هستند. در این مطلب از مشاوره مسترتک، به بررسی انواع این شرکت‌ها خواهیم پرداخت، تفاوت‌هایشان را بررسی خواهیم کرد و نشان خواهیم داد که چگونه هر کدام می‌توانند بخشی از پازل توسعه اقتصادی ایران باشند.
بر اساس اطلاعات به‌روز از مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، که مرجع اصلی این حوزه است، آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت های دانش بنیان ابلاغ شده و دسته‌بندی‌ها را به سه گروه اصلی نوپا، نوآور و فناور تغییر داده است. این تغییرات، با هدف حمایت هدفمند تر از شرکت‌ها بر اساس سطح بلوغشان، طراحی شده و تا سال جاری همچنان معتبر است، مگر اینکه به‌روزرسانی جدیدی اعلام شود.
تاریخچه و مبانی قانونی شرکت های دانش بنیان
برای درک بهتر انواع شرکت های دانش بنیان، ابتدا باید نگاهی به ریشه‌های آن بیندازیم. قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات در سال 1389 تصویب شد و سرآغازی برای حمایت گسترده دولت از این شرکت‌ها بود. این قانون، که توسط مجلس شورای اسلامی وضع شده، بر تشکیل کارگروه ارزیابی شرکت های دانش بنیان به ریاست معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور تأکید دارد. کارگروهی متشکل از وزارتخانه‌ها، دستگاه‌های مرتبط و نمایندگان بخش خصوصی، که مسئولیت تایید شرکت‌ها را بر عهده دارد.
شرکت دانش بنیان چیست؟
طبق تعریف رسمی در آیین‌نامه، شرکت دانش‌بنیان یک شرکت یا موسسه خصوصی است که برای هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر فعالیت می‌کند. این شرکت‌ها باید کالاها یا خدمات با ارزش افزوده بالا تولید کنند که سطح فناوری‌شان بالاتر از میانگین بازار باشد. بیش از 110 نوع حمایت از جمله:
- معافیت‌های مالیاتی
- گمرکی
- تسهیلات بانکی
- خدمات توانمندسازی
برای این شرکت‌ها در نظر گرفته شده است. تا به امروز، بیش از 8831 شرکت دانش‌بنیان در ایران فعال هستند، که این عدد نشان‌دهنده رشد چشمگیر این حوزه است. اما آنچه این شرکت‌ها را متمایز می‌کند، دسته‌بندی جدیدشان است که بر اساس سطح درآمد، نیروی کار و سهم فروش دانش‌بنیان تعیین می‌شود.
انواع شرکت های دانش بنیان بر اساس آیین نامه جدید
آیین‌نامه جدید ارزیابی، که ابلاغ شد، دسته‌بندی قبلی (مانند تولیدی نوع 1 و 2 یا نوپا نوع 1، 2 و 3) را کنار گذاشته و به سه دسته نوپا، نوآور و فناور تقسیم کرده است. این تغییر، تمرکز را از صرف سطح فناوری محصول به فرآیندها، خدمات و شاخص‌های نوآوری منتقل کرده. هر دسته، معیارهای خاص خود را دارد و حمایت‌ها بر اساس آن‌ها هدفمند می‌شود. بیایید هر کدام را به تفصیل بررسی کنیم.
۱. شرکت های دانش بنیان نوپا (Startup)
شرکت‌های نوپا، مانند نهالی تازه کاشته‌شده، در مراحل اولیه رشد هستند و هنوز به بلوغ کامل نرسیده‌اند. این شرکت‌ها معمولا با سرمایه کم شروع می‌کنند و تمرکزشان بر توسعه ایده‌های نو است. طبق آیین‌نامه، شرکت نوپا شرکتی است که در اظهارنامه مالیاتی اخیرش هیچ درآمدی نداشته یا درآمدش کمتر از 5 میلیارد تومان باشد.
معیارها و الزامات:
- حداقل یک محصول یا خدمت دانش‌بنیان ارائه دهند که با فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان (موجود در سایت daneshbonyan.isti.ir) مطابقت داشته باشد. این فهرست شامل حوزه‌هایی مانند فناوری زیستی، مواد پیشرفته، الکترونیک و نرم‌افزار است.
- حداقل 50 درصد هزینه‌های شرکت به تحقیق و توسعه (R&D) اختصاص یابد.
- حداقل نیمی از نیروی کار متخصص در زمینه مرتبط باشند.
- قراردادهای تحقیقاتی رسمی با نهادهای دولتی یا مراکز معتبر داشته باشند.
- برنامه رشد آینده ارائه دهند که توسط دبیرخانه کارگروه تایید شود.
شرکت‌های نوپا خود به دو زیرنوع تقسیم می‌شوند:
- نوع1 با سطح فناوری بالا و ارزش افزوده بیشتر
- نوع 2 با پیچیدگی فنی کمتر
برای مثال، یک شرکت نوپا که اپلیکیشنی برای پردازش تصویر با هوش مصنوعی می‌سازد، اگر به مرحله آزمایشگاهی رسیده باشد، می‌تواند نوپا نوع 1 باشد.
مزایا:
- دسترسی به تسهیلات بدون بهره یا با نرخ پایین (ضریب حمایت 3 برای وام‌های بدون بهره).
- معافیت‌های مالیاتی محدود، اما تمرکز بر حمایت‌های اولیه مانند خدمات توانمندسازی و مشاوره.
- امکان ذخیره و انتقال اعتبارات حمایتی تا سه سال.
۲. شرکت های دانش بنیان نوآور (Innovative)
شرکت‌های نوآور، مانند درختی که میوه داده، به مرحله‌ای رسیده‌اند که فروش قابل توجهی دارند اما هنوز به اوج نرسیده‌اند. این شرکت‌ها بر نوآوری در فرآیندها تمرکز دارند و درآمدشان بین 5 تا 50 میلیارد تومان است.
معیارها و الزامات:
- تولید تجاری حداقل یک محصول یا خدمت دانش‌بنیان.
- سهم فروش دانش‌بنیان کمتر از 50 درصد کل فروش (با استثنائاتی مانند فعالیت در مناطق محروم).
- حداقل 10 نیروی کار بیمه‌شده تمام‌وقت.
- برنامه رشد سالانه ارائه دهند و گزارش پیشرفت به دبیرخانه بدهند.
- مستندات R&D، قراردادهای همکاری فناورانه و تاییدیه های تخصصی داشته باشند.
برای مثال، شرکتی که نرم‌افزاری برای پردازش گفتار طبیعی تولید می‌کند و آن را به بازار عرضه کرده، اگر درآمدش 10 میلیارد تومان باشد و سهم دانش‌بنیان 40 درصد، نوآور محسوب می‌شود.
مزایا:
- حمایت‌های مالی بر اساس شاخص‌هایی مانند افزایش فروش دانش‌بنیان، صادرات و اشتغال تخصصی.
- ضریب حمایت 1 برای وام‌های بانکی و امکان حضور در بازار سرمایه.
- معافیت‌های گمرکی و مالیاتی بیشتر نسبت به نوپا، اما کمتر از فناور.
اغلب این شرکت‌ها در حوزه‌های IT و بیوتکنولوژی فعال هستند.
۳. شرکت های دانش بنیان فناور (Technology-Based)
شرکت‌های فناور، غول‌های این حوزه هستند؛ مانند درختی تنومند که سایه‌اش گسترده است. این شرکت‌ها به بلوغ کامل رسیده‌اند و تمرکزشان بر فناوری‌های پیشرفته و بازارهای بزرگ است. درآمدشان بیش از 50 میلیارد تومان است.
معیارها و الزامات:
- حداقل یک محصول یا خدمت دانش‌بنیان با سهم فروش حداقل 50 درصد کل.
- حداقل 10 نیروی کار بیمه‌شده تمام‌وقت (اغلب بیشتر).
- برنامه رشد و پیشرفت سالانه با تمرکز بر صادرات و استانداردهای بین‌المللی.
- سرمایه‌گذاری در R&D بالا و همکاری‌های فناورانه با دانشگاه‌ها یا شرکت‌های خارجی.
مثال: شرکتی که سامانه‌های هوشمند پردازش صوت تولید می‌کند و صادرات به کشورهای همسایه دارد، اگر درآمدش 100 میلیارد تومان باشد و سهم دانش‌بنیان 60 درصد، آن شرکت فناور میباشد.
مزایا:
- بیشترین معافیت‌های مالیاتی و گمرکی (طبق ماده 3 قانون دانش‌بنیان).
- تسهیلات بانکی با ضریب بالا و حمایت از حضور در بورس.
- دسترسی به صندوق نوآوری و شکوفایی برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ.
این شرکت‌ها اغلب در صنایع سنگین مانند مواد پیشرفته و الکترونیک فعالیت می‌کنند.
مقایسه تفاوت‌های انواع شرکت های دانش بنیان
حال که انواع را شناختیم، بیایید تفاوت‌ها را مانند قطعات یک پازل کنار هم بگذاریم. در جدول زیر خلاصه‌ای هدفمندی را به شما ارائه خواهیم داد:
| معیار مقایسه | نوپا | نوآور | فناور |
| درآمد سالانه | کمتر از 5 میلیارد تومان | 5 تا 50 میلیارد تومان | بیش از 50 میلیارد تومان |
| سهم فروش دانش‌بنیان | نامشخص (تمرکز بر R&D) | کمتر از 50 درصد | حداقل 50 درصد |
| نیروی کار | حداقل نیمی متخصص | حداقل 10 نفر بیمه‌شده | حداقل 10 نفر (اغلب بیشتر) |
| تمرکز اصلی | توسعه ایده و آزمایشگاهی | نوآوری در فرایندها و فروش اولیه | فناوری پیشرفته و بازار بزرگ |
| مزایا کلیدی | حمایت‌های اولیه و وام بدون بهره | حمایت متوسط و صادرات | معافیت‌های حداکثری و سرمایه‌گذاری بزرگ |
| مثال | اپلیکیشن هوش مصنوعی نوظهور | نرم‌افزار پردازش گفتار با فروش متوسط | سامانه‌های صنعتی هوشمند با صادرات |
تفاوت اصلی در سطح بلوغ است:
- نوپا برای شروع
- نوآور برای رشد
- فناور برای تثبیت
آیین‌نامه جدید، بر خلاف قبلی که تنها بر محصول تمرکز داشت، شاخص‌های نوآوری مانند همکاری‌های فناورانه و صادرات را اولویت می‌دهد. این تغییرات، شرکت‌ها را به سمت اقتصاد دانش‌محور واقعی سوق می‌دهد.
فرایند ارزیابی و ثبت دانش بنیان
برای راه اندازی و ثبت شرکت دانش بنیان، باید مسیری مشخص و هدفمند را طی کنید. در ادامه، مراحل ثبت را با جزئیات و به صورت کاربردی توضیح خواهیم داد تا بتوانید به راحتی مراحل زیر را انجام دهید.
ثبت شرکت حقوقی
اولین قدم، ثبت شرکت در اداره ثبت شرکت ها و موسسات غیر تجاری است. می‌توانید نوع شرکت (مانند سهامی خاص، مسئولیت محدود، یا تعاونی) را بر اساس اهداف و منابع خود انتخاب کنید. در این مرحله، نیازی به ذکر دانش بنیان بودن نیست، کافی است شرکتی قانونی خود را تاسیس کنید.
ثبت نام در سامانه دانش بنیان
به وبسایت رسمی شرکت های دانش بنیان (www.daneshbonyan.ir) مراجعه کنید. مراحل ثبت نام شامل مراحل زیر میباشد:
- وارد کردن شناسه ملی شرکت و ایمیل معتبر.
- دریافت لینک فعال سازی از طریق ایمیل (ظرف 5 ساعت فعال کنید، اگر ثبت نام انجام نشده باشد باید بار دیگر ثبت نام را انجام دهید).
- تکمیل فرم های آنلاین با اطلاعات شرکت و محصولات.
آماده سازی مدارک
مدارک زیر را برای ارزیابی صلاحیت و ثبت شرکت دانش بنیان آماده کنید:
- رزومه شرکت (شامل تاریخچه و دستاورد ها).
- آگهی تاسیس و آخرین تغییرات شرکت در روزنامه رسمی.
- آخرین اظهار نامه مالیاتی (برای شرکت های جدید اختیاری است).
- لیست بیمه کارکنان و یا قرارداد با نیروهای کلیدی تحقیق و توسعه
- مستندات محصول یا خدمت، شامل توضیحات فنی، جایگاه در چرخه فناوری (مانند نمونه آزمایشگاهی یا صنعتی)، و شواهد مالکیت معنوی (مانند ثبت اختراع).
- مجوز های مربوطه (مانند استاندارد های وزارت بهداشت برای محصولات پزشکی و مجوز نانو مقیاس برای شرکت های حوزه نانو).
ارزیابی توسط کارگروه تخصصی
پس از ارسال مدارک، کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت (زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری) پرونده شما را بررسی خواهند کرد. این کارگروه بررسی می‌کنند که آیا شرکت و محصولات شما با معیار های زیر همخوانی لازم را دارند یا خیر:
- پیچیدگی فنی و تسلط: محصول نیاز به تحقیق و توسعه هدفمند دارد.
- سطح فناوری: در حوزه فناوری های پیشرفته یا متوسط به بالا قرار دارد.
- ارزش افزوده و شرط سطح تولید: حاصل تلاش های دانش فنی و نوآوری است و محصول باید به مرحله تولید رسیده باشد. طول دوره ارزیابی معمولا دو ماه می باشد و ممکن است شامل بازدید میدانی یا درخواست اطلاعات تکمیلی باشد.
تایید و دریافت حمایت
در صورت تایید، شرکت نوپا برای پنج سال و شرکت نوآور یا فناور برای سه سال به عنوان دانش بنیان شناخته می‌شود و به صندوق نوآوری و شکوفایی معرفی می‌گردد. این صندوق تسهیلات متنوعی (مانند وام برای خرید تجهیزات یا توسعه بازار) ارائه می‌دهد. برای تمدید عنوان دانش بنیان، شرکت ها در موعد اعلامی مجددا مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت.
برای جزئیات بیشتر، مقاله راهنمای کامل شرایط و نحوه ثبت‌نام شرکت های دانش بنیان را مطالعه کنید و همین امروز گامی برای ساختن آینده‌ای دانش‌محور بردارید.
جمع بندی
شرکت های دانش بنیان، مانند بذرهایی هستند که در خاک خلاقیت کاشته می‌شوند و با حمایت‌های هدفمند، به درختانی تنومند در اقتصاد ایران تبدیل می‌گردند. چه یک استارتاپ نوپا با ایده‌ای جسورانه باشید، چه شرکتی نوآور با محصولی در حال رشد، یا یک فناور پیشرو با بازارهای جهانی، این مسیر شما را به سوی تحقق رویاها و تاثیر گذاری در جامعه هدایت می‌کند. با شروع و ارائه مستندات دقیق، می‌توانید از مزایایی مانند معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات کم‌بهره بهره‌مند شوید و ایده‌تان را به واقعیت تبدیل کنید. گروه مشاوره مسترتک با خدمات تخصصی، از امکان‌سنجی تا اخذ تاییدیه، در کنارتان است تا این مسیر را با اطمینان طی کنید.
